Demê qirkerdisan qedîya

Peynînameyê 7. Konferansê Dersim ke hetê Şaredarî û Cemîyetê Newede ra Ronayişê Dersim mavêna 4-5ê Gulane de Dersim de virazîya aşkere bi. Konferansî de qerarê akerdişê muzeyê Tertelê û ronayişê abîdeya qirkerden ame girewten. 

Peynîname de derheqê Tertelê ’38 yê Dersim ke bi netîceyê Raporanê Şark Îslahatî de virazîya û derheqê netîceyê qetlîamê ke ewro bin nameyê ‘Plana Rûxnayen’ de xêlê qerarî amey girewten. Danezano ke hetê Hemşaredara Dersim Nûrhayat Altûn ame wendin de nê qerarî girotîyayî: 

Silasnayisê qirkerdis

* Qewimyayişê ke 1920î ra tepya destpa kerdî û 1937-38î de açarnîyay êrişê îmha û sirgûn ke Peymanê Cezakerdiş ê Verîgirotişê Qirkerden yê Jûyîya Mîletan de zey qirkerdiş yeno biname kerdiş, hetê dewlet kî zey sûcê qirkerdiş bîro silasnayiş û rîbirî bîro, 

*  Serva ke rîbirî ameyiş goreyê normanê dînaya modern bibo, Komîsyonê Edalet û Cipersayişê Heqîqetan ronîyo û çormeyanê xoser, malbatê mexdûr, hiqûqzan û akademîsyenê mavênneteweyî ke babed ra eleqedar gureyînê mîyan de ca bigîrê, 

* Aqûbet û cayê mezeleyê Seyît Riza, yê lazê ci û alwozanê ci  ke amey îdamkerden bîrê vaten,

*  Demê qirkerden de sûcê îstismarê cinsî yê dûştê cenîyan û pêrokîn sûcê vera însanîyetî bîrê tespîtkerden, aqûbetê domananê vindî aşkere bibê û malbatanê ci ra bîrê vaten, qeydê ke na babedî de bîrê aşkere kerden,

Muze û abîde

*  Cayo ke no sûc qewimya Dersim de, bi rayverîna Şaredarîya Dersim de, eve pîyakarîya platformê Sazgehanê Civaka Sivîl rîwalo ke pêmayisê (rêç, delîl) qirkedis bîrê damusnayen rakerdisê Muzeyekê. Virastisê jû abîdeya ke qirkerdisî temsîl kena, 

*  Vetişê xerîteya cayê ke zey noxteyê îmhayê hometî amey şixûlnayen û nê cayî bicerîyê bin pawitene; kronolojîya ci bîro vetene, 

Peyser dayisê nameyan

* Nameyê Dersim û yê pêrokîn qeza, dew û cayanê cografîk ke temsîlê kamîya etnîk û îtiqata ke zey sebebê qirkerden ame vînayen peyser bîrê dayen.

* Bi qirkerdişî ra eleqedar arşîvê Komara Tirkîye, yê Awrûpa, Amerîka, Federasyonê Rûsya şixûlnayis ra bîrê rakerden, 

* Nameyê kesê ke Tertelê Dersim de rol girewtî Dersim û pêrokîn herem ra bîrê wedarnayen, 

* Hewldayenê mudaxaleyê zey teber ra ardisê nufûs, virastisê Bendaw û projeyê HES yê vera cografyaya Dersim, Mereş û cayanê bîn bîrê qedînayen, 

* Mudaxaleyê vera îtiqat, zonayis û îbadetxaneyê vera alewitî bîrê qedînayen,

* Wedarnayisê Wezareta Karê Dîyanet û dersê mecbûrê yê dînî, 

* Rîwalo ke kirmanckî ke Dersim de yeno qiseykerden lîsteyê kategorîyê zonê vindî yê UNESCO der o, manîkerdisê vernîya na zonî wedarîyê,  perwerdeyê bi zonê may de bîro şixûlnayis, 

* Peynîardisê polîtîkayê înkar, îmha û asîmîlasyon ke vera şarê kurd yenê şixûlnayen, desinde destcikerdisê pêvacoyê hastî, peynîardisê manîkerdisê vernîya temsîlîya sîyasî,

* Qedexeyê bêhiqûqî yê ke herem û Dersim de yenê ramiten wedarîyê, heqê cuwyayis û pêrokîn heqê esasî û azadî bicêrîyê bin garantî,

* Derheqê pîyakarîya Şaredarîya Dersim, Sazgehanê Civaka Sivîl yê Dersim û Dîyasporaya Dersim de qerar ame giroten. 

Vatisê ‘pakkardis’ raşt nîyê

Badê wendisê peynîname, Hemşaredarê sûk Mehmet Alî Bûl’î  qiseyê giroten kerd û waştena peynîardisê zihnîyeta qirkerden kerd. Bul’î va, eke têrîameyisê bi Qirkerdena Ermenî bibîya, Qirkerdisê Dersim do nêqewimbîya. Eke bi Dersim têrîameyis bibîya, do Roboskî nêbîyabi. Zihnîyeta ke 1937-38î de va ma Dersim kerd pak, ewro Sûr, Nisêbîn de ramena. Vatisê ‘pakkerdis’ rast nîyê. 

Badê qiseyanê giroten Ocaxê Derwîş Cemal’î ra Ana Menşûre Dogan dûa wend, peycoy çîlayî fiştray ci, nîyazî bî vîla. Tewr peynî de hunermend Metîn Kahraman, Mîkaîl Aslan û Erdogan Emîr vejîyayî ser serne, gulbang û dêyranê Dersim wendî. 

Heto bîn ra, pawitoxê dawa Tertelê Dersim Erdal Dogan ke dawa kirêşna Mahkema Ceza yê Mavenneteweyî da zonayen ke, raporê derheqê qewimyayişanê ewro kî do ser dosya de jêde bikero. Dogan’î veng da welatizanê Tirkîye ke welatanê cîya de cuwyenê, rîwalê ke polîtîkayanê Tirkîye damusnê, zext bikerê.   

 DÎHA/DERSİM