Tertelê vîr nêbeno

Di cenîyê şahîdê Tertelê ’38’î Emoş Bakîray û Sadîye Yuksek  ke nêşkenê dej û janê ê rojan xo vîr ra bikerê, ardî zon ke qetlîam û dejê ke ewro cuwyeyê hona jêde giranî yê.

Verîya 78 serran Dersim de qîyamet û zemherî bi. Hewrê sîya yê ke ser koyanê sûk de are bî, xeberdarîya rozanê bi gonîn, dej û janê pîl bî. Wextê Tertelê de mavêna 2 aşman de nezdîyê 100 hezar welatizî bi sungî, gule, bi axû, fetisnayen hetê rejîma Tirkîye amey qirkerden.  Domanê kesê ke amey qirkerden, kiştoxan rê zey xelat amey dayen.  Dersimizî ê wextanê bi dej û janî ra vanê Tertelê ke yeno maneya qîyamet. Yê ke şahîdîya qîyamet kerdî kî bi rêçê sungî, bi dirbeta ke zerîya înan de gonî dana resyay nê roşan. 

7 aşmî sewqîyetê lejkerî kerdî

Verîya Tertelê lejkeran hemverê dewa Dersim Roberk de xêm ronay. Peycoy bi qatir û estoran 7 aşmî top û tifingî sewqê sûk kerdî. Eskerê ke sifte rayanê Pilûr, Xozad, raya Koyê Demenan, yê Heyderan, Pilêmûrîye û Qisle mûsyayî û peycoy dewan day ver adir, welatizan qirkerdî. Lejkeran verên axayan ra waştî ke teslîm bibê û tifinganê ci girotî, vatî ma dê sima rê teva nîkerê. Peycoy pêrokîn welatizan kerdî zincîr û berdî Koyêspî, dewa Xeç de qetil kerdî. Tayênan kî Çemê Bara Sor de kistî. 

‘Bi tifinganê giran qetil kerdî’ 

Dapîr a 93 serrî Emoş Bakîray ke nê pêrokîn qewimyayişan rê şahîdî kerd, bi keder û derdo ke heta na roj zerya xo de nimito behsê rojanê gonîn kerd. Bakîray bado ke qirkerdenan dî, bi çend malbatan ra pîya remayî birrî û di aşmî zerreyê birî de xo nimitî. Dapîr Emoş dana zonayen ke, ver Çemê Dînar, ver ama Mûnzûr’î de aryeyekê estbi û hina behsê bîyayîşan kena: “Lejkeran dewijê ke tepistî ardî ver arye. 400 kes bî. Pêrokînan bi makîneyanê giran qetil kerdî. Gonî mîyan de mendî. Pêrokînan kas kerdî estî kinarê awa Mûnzûrî. Bi kemeran (sî) ser meyîtan girotî. Verîya ke hona bendaw bîro esteyê mîlet ewza de bî. La nika bin Bendawê Ûzûnçayir’î de mendî.” 

Yê ke bi tirkî qisey nêkerdî…

Emoş Bakîray vist vîrî ke bado ke efû vejîya, malbatê ke qirkerden ra xelesyay dewa Çixek de are kerdî, peycoy vatî ‘ma genc û domanan rê qereqol û mektebî virastî, ma dê domanan bidê wenden’. Bakîray bi nê vatenan behsê dewamîya sanika qirkerden kerd: “Kesî ziwanê tirkî nêzana. Eskerîye ver keyeyê ma de ronay. Vatî nê kamîyê ke eve zonê xo de qesey kenê, are bikerê bîyarê. Herkesî berdî qereqol, bi kolîyan day piro, îşkence kerdî, vatî tirkî qisey bikerê.” Bakîray da da zonayen ke ê rojan ra heta na het dewlet veng dana domananê kurdan û qereqolan de vindî û qetil kena. 

Ver Çemê Zuxurî de qetlîam 

Jû şahîda bîn ya wehşetî Sadîye Yuksek a 91 serrî ya. Yuksek ke dewa Pax ra wa, da zonayen ke lejkeran bi desan dewijan are kerd û berd ver Çemê Zuxurî de qetil kerd û wina dewam kerd: Tertelê 38î de Demenan û Heyderanizan têlewe kerdî berdî pird ê Pax. Heywan, werdis, her çî are kerdî. Herkes şi, ez kî şîya. Ser ray de mi dî ke jû cenîk merda, la domanê ci hona çijeyê maya xo ra sit mijneno (lawneno). No nimûne vîra mi ra hêç nêsono. Yê ke eskeran ra remayî, tayê ci kisiyayî, tayê ci bi sungûyan dirbetin mendî. Heyderanizan berdî hetê Kocakoç kinarê Çemê Zuxur’î de day ver guleyanê makîneyanê giran.” Şahîda qirkerden Yuksek aşkere kerd ke rîwalê ke pîyê ci dewlemend bi, 30 zêrî day eskeran û ay xelesna. Sadîye Yuksek ana zon ke biyayisê ewroyîn yê ke Kurdistan de benê, ê rozan ra hona jêde giranîyê. 

Ewro cenazeyî erdî de yê

Yuksek ke ê rozan bi ewro muqayese kena da zonayen ke wehşetê ewro hona xorîn o û qiseyê xo bi nê vatenan qedîna: “Qewimyayisê ewroyîn hona xiravîn ê. Cenazeyê ke erdî de mendî hetê heywanan amey werdis. O wext ma cenazeyê xo girotî, nêbo ke hetê heywanan nêamey letekerden. La nika nêşkeme cenazeyanê xo kî bicêrime. Mezeleyê xêlêyan çinîyo, heta bîn ra mezelxaneyî kî yenê bombevornayen.  

 DÎHA/DERSIM