Lütfen bekleyin.. Lütfen bekleyin..
Dersim’de unutulmaya yüz tutmuş kültürlerden biri olan ve Alevi inancına göre yeni yılın başlangıcı olarak kabul edilen Gağand (kal), son yıllarda halkın kendi imkanlarıyla gerçekleştirdiği etkinliklerle canlılık kazandı.
Dersim’de Gağand etkinlikleri, eskiden sadece köylerde yapılırken, zamanla bu kültür il merkezi ve ilçelere taşındı. Halkın da yoğun ilgi gösterdiği Gağand etkinlikleri, sosyal bir aktivite olarak yüzleri güldürüyor.
Yönetmenliğini Umur Hozatlı’nın yaptığı “Gağand/ Khalek’in Ölümü” belgeseli de Aralık’ın son haftası başlayan bazı yerlerde Ocak’ın ilk haftasına kadar süren bu bayramı anlatıyor.
Belgeselin yapımcısı Cemal Taş, Gağand’ı tarihsel köklerinin binlerce yıl önceye dayandığını, doğa, insan ve tüm canlılarla bir yüzleşmeyi de getirdiğini söylüyor. Taş, unutulmakta olan bu kültürü anlattı:
Gağand üç gün sürer
“Gağand her yılın bitiminde yeni yılın başlangıcında tarih, kültür ve mitolojik öykü aktarımı bakımından kadim bir kültürdür. Aralık aynın üçüncü haftasında başlar ve üç gün sürer. Ancak kutlamalar bazı yerlerde zamansal farklılık gösterdiği için Ocak ayının ilk haftasına kadar devam eder.
Dersim başta olmak üzere bazı Mezopotamya halklarının da kutladığı, ancak günümüzde kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya olan Gağand Bayramı’nın tarihsel kökenleri binlerce yıl geriye gitmemize işaret eder. Bu kültürün taşıyıcı ve aktarıcı öznelerine baktığımızda günümüz insanından daha ekolojik duyarlılık, çevreci ve de gerek insan gerek hayvan bütün canlılara karşı daha fazla hassasiyet gösterdiklerini görmekteyiz. Ulus devletlerin çıkarcı politikalarına karşın ekolojik dengeleri altüst ettikleri bir dünya algısına karşın küçük küçük toplulukların doğa hassasiyetlerini de görmekteyiz bu geleneklerde.
Gağand belgeselini çektiğimiz Dersim coğrafyasında Aleviler başta olmak üzere bölge halklarından bazılarının bu kadim kültürün günümüze kadar ulaşmasını sağladığını gözlemlemekteyiz.
Yaşam öyküsünün özeti
Belgeselin tamamı Dersim’de, doğal zamanında, doğal ortamında, halkın ritüelleri gerçekleştirdiği doğal hareketlere eşlik ederek çekildi. Kaybolan binlerce diğer kültürel öğeyle aynı akıbete uğramaması için Gağand, tüm boyutlarıyla belgelendi; tarihsel, toplumsal, inançsal, mistik, felsefi ve öğretisel yönleriyle anlatıldı.
Yerelde yaşayan genç kuşak eskisi kadar güçlü bağlarla bağlı olmasa da onlar için güçlü bir hafıza niteliğinde. O coğrafyada yaşayan insanlar için sadece üç günlük bir bayram değil, bir yılın felsefi yaşam öyküsünün bir özeti niteliği taşıyor. Kuşaktan kuşağa geçiyor ancak zayıflayarak devam ediyor.’’
Gağand oyunu, biten yılı temsilen yaşlı kal, yaşlı yılın yani kalonun bir türlü bırakıp da gidemediği ve dünyayı simgeleyen kadın kılığındaki Fadik ile gelecek olan yılı temsilen Arap, bu oyunun ana karakterleridir. Kal, Fadik, Arap ve beraberindekiler, evlere haber vermeksizin giderek, eğlence yaparak, lokmalarını toplarlar. Toplanılan lokmalar ihtiyacı olan yoksul kişilere pay ederler.
Khal, Kirmançkide ihtiyar, yaşlı anlamına gelirken, Gağand ise Aralık ayına verilen isimdir. Dersim, Sivas, Erzincan, Bingöl, Muş, Adıyaman gibi bölgelerde kutlanan Gağand etkinliği, 21 Aralık’ta başlıyor. Gağand, yılın bitişi ve yeni yılın başlangıcının habercisi olarak biliniyor.
Politika
