Hızır Ayı/Xızır Ayı...

İnancımızın Kadim zamanlarında yıl iki bölüme ayrılırdı; 1. bölüm, KASIM; Yılın sonbahar ile başlayan ve kış ile devam eden soğuk ve yağışlı mevsimlerini kapsardı. 2. bölüm, XIZIR/Hızır; Yılın bahara evrilen, bolluk, bereket, yeşillik olan ılık ve sıcak bölümünü kapsardı. Yılın birinci yarısı yani SOĞUK ve nispeten yağışlı olan bölümü Kasım; Arapça; Bölen anlamındadır. 8 Kasım’da başlar 179 gün devam eder. 8 Kasım’da başlayıp 6 Mayıs'ta biten süreye KASIM denirdi.

21 Aralık Güney yarım kürede YAZ MEVSİMİ, Kuzey Yarım Kürede KIŞ MEVSİMİ başlangıcıdır. 21 Aralık aynı zamanda en uzun gecenin yaşandığı tarih olup takip eden günlerde geceler giderek kısalmaya başlar. Yılın en uzun bu gecesine ŞEBİ YELDA yani ÇİLE GECESİ denir. ŞEB; Kürtçe ve Farsça gece demektir. YELDA ise çileden kurtulmak için mücadele etmek anlamına gelir.

Sonbahardan kış mevsimine geçişte, 22 Aralık’ta başlayıp 30 Ocak’ta biten 40 günlük süreye ZEMHERİ veya ÇİLLE denir. Çile, sözcüğü Kürtçe ve Farsça’daki ÇIL yani 40 kelimesinden gelir. Kadim toplumumuzda 30 Ocak’ta başlayıp 21 Mart’ta biten süreye de HAMSİN adı verilirdi. HAMSİN; Arap Halklar arasında Kuzey Afrika'da bir çöl rüzgarı için de söylenir.

10 Kasım, 20 Kasım arası KOÇ KATIMIDIR… Bolluk bereket, üreme için koç katımı bayram şenliği gibi yapılırdı. Koç katımı zamanın ihtiyaçları gereği bir hayli önemsenen ve dualarla yürütülen bir sürekti. Koç katımıyla birlikte mevsim gereği dışarıda yapılacak işler bittiğinden ve zaten kış koşulları oluştuğundan bu kere pir taliplerine gider, görgü cemleri başlar Hızır Erkanı da bu sürecin içinde gerçekleştirilirdi. Cemlerin, Pir talip ilişkisinin ve temel ibadetlerin bu dönemde yapılmasının ana sebeplerinden biri de kar düşmesi sebebiyle devlet yetkililerinin köylere daha seyrek gelmesinden kaynaklı bir korunma haliydi.

21 Aralık 30 Ocak arası BÜYÜK ÇİLE/ÇILLE yani ZEMHERİ'dir. Büyük Çile kara kış diye bilinir ve 5/9 Ocak arasında ZEMHERİ FIRTINASI olur. (Çille; Kürtçe ve Farsça Çıl: Kırk sözcüğünden gelir) 30 Ocak’ta başlayıp 20 Şubat’ta sona eren süre ise KÜÇÜK ÇİLE diye bilinir ve söylenir. Küçük Çile ile birlikte HIZIR/XIZIR erkanı başlar. XIZIR/HIDIR; Arapça’da Yeşil anlamındadır. XIZIR/HIZIR; Doğanın, varlığın, hakikatin, mukaddesin, yaşamın, medet umulan, darda kalınca Yetiş Denilen UMUT KAPISININ kendisidir. Xızır aynı zamanda Hakkın 1001 adından biridir. Kendi kendine devri daim olur, ürer, üretir, verir, veriştirir, korur, gözetir, yapar, yaratır...

Bu anlamda Kürtçe ve Farsça’da XWÊDE kelimesi de; Kendiliğinden veren, kendinden üreyen, üreten, döngüsel olarak deri daim olan anlamına gelir. XWÊDE sözcüğü, HÜDA biçiminde Allah/Tanrı anlamında Türkçeleşmiştir.

8 Kasım’da başlayan 179 günlük SOĞUK, 21 Mart günü yani Nevruz (Newroz) Bayramında doğanın yeniden diriliş günüyle çok önemli bir devridaimden aşar, yeniye, yeniden doğuşa ulaşır. (Newroz’un Alevilikteki anlamını yeri gelince yazacağız.)

Küçük çilenin 13, 14, 15 Şubat günlerinde XIZIR ORUCU üç gün (Kimi Alevi topluluklarda bir hafta da tutulduğu olur) tutulur. Yerellere göre bir hafta önce veya sonra olması pir, talip ilişkilerindeki düzenliliği sağlamak, pirin taliplerine gidişine olanak vermek içindir. Orucun bitiminde Xızır Cemi, Xızır

Lokması yapılır. Xızır Orucunun tutulmasında murat edilen şey; doğanın yeniden canlanışı, bolluk, bereket için dardan kurtulmaktır. Zira çile/çılle Döneminde YAŞAM DARDADIR, dardan inmek/kurtulmak için Xızır'ın erişmesi gerek. Xızır'ın erişmesi için Xızır Erkanı gerektir. 13, 14, 15 Şubat ile birlikte kışın, soğuğun çilesi bitmeye yüz tutar. Xızır Orucunun ardından KAVUT (Buğday) kavrulur. Kavrulan kavut dövülerek un haline getirilir, evin mutena bir yerine bırakılır ve Xızır'ın gelip kavuta iz bırakması murat edilir. CEMRE ve CEMRE DÜŞMESİ; Cemre kelimesi ATEŞ anlamına gelir. Kış ve soğuğun bitmesi CEMRE DÜŞMESİ ile başlar. Cemre Düşmesi hemen XIZIR ORUCUNUN ardından gelir.1. CEMRE 19/20 ŞUBAT’TA havaya, 2. CEMRE 26/27 ŞUBAT’TA suya, 3. CEMRE de 5/6 MART’TA toprağa düşer. Her cemre düşüşünde sıcaklık artar. Ama cemre aralarında hava sıcaklığında iniş, çıkışlar olur. Dikkat edilirse cemreler, hava, su, toprak diye devam eder. Yani hava sıcaklığı ve mevsim dönümü yukardan başlar. Bu dönüşüm dört (Hava, Su, Toprak, Ateş) elementin buluşması, kaynaşması, yaşamın canlanmasına zemin hazırlaması ve kış ile birlikte durağanlığa, dinlenmeye giren yaşamı yeniden var etmesidir. Yılın 2. yarısı; XIZIR (Yeşillik, bolluk, bereket) Dört Element/Çar Anasır; Hava, su, toprak, ateş yaşam döngüsündeki devri daimin hareketlenmesi ile başlar. 186 gündür. 21 Mart Newroz/Nevruz Bayramı ile başlayan bahar 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece yaz mevsimine dönüşür ve 8 Kasım’a kadar devam eder. Darda, zorda kalanlara Xızır erişe…

Kemal Bülbül / Politika