Înan çokî nêronayî

Dêrsim tarîxî ra heta destpêka seserra 20. her tim hawayo xoser mendo û şarê ci zî her tim îdareyê xo, xo bi xo kerdî. La belê dewleta Osmanîye peynîya seserra 19.  de dest bi polîtîkaya merkezîye kerdbî û na çarçewa de herêmê ke heta o wextî hawayo xoser mendbî, bi polîtîkayanê bac û girewtişê leşkeran şaranê nê herêman ser o ferz kerdbî. Nê herêman ra yewe zî Dêrsim bî.

Dêrsim tarîxî ra heta o wextî her tim teberî rê padaye mendbî û eleqeyê xo bi îdareyê dewlete zaf çinêbî. Badê ke herinda Osmanîye Komara tirk ameye ronayîş, komara tirk polîtîkayanê Osmanîye yê peyênan dewre girewt û bi polîtîkayanê neteweperestan şarê hereme ser o da xebetnayîş. Xora nê polîtîkayî zî zext, teda, xesp û qetlîyamî bî. 

Seyîd Riza bi îxanet ame tepiştiş

Seyîd Riza û embazê xo zî semedo ke nê polîtîkayanê dewlete qebûl nêkerdî, vera nê polîtîkayanê qetilker de reaksîyonê xo nîşan dayî. Seyîd Riza înan serra 1937 û 38î de vera bi deshezar leşker û tanq, top û teyarayanê dewlete de bi îradeyêka gird, têkoşîn dayî. La Seyîd Riza bi îxanetêko merdimê xo û kayêk dewlete ver ame tepiştiş.

15ê teşrîna (Mijdare)peyêne de Seyîd Riza, bi laj û 5 embazanê xo Rasteyê (meydanê) Xeleyî yê Xarpêt de ame dardekerdiş û dardebîyayîşê înan ser ra 79 serrî vîyartî. Seyîd Rizayo ke dardebîyayîşê xo ra ver bi vatişê xo yê tarîxî ‘Mi nêşkîya hîle û zûranê şima; no mi rê bî derd, la mi zî şima ver de çokan nêrona; wa no zî şima rê bibo derd’ tarîxê xoverdayîşê şarê kurdî de cayêko hîra girewt. La ewro xoza û herra Dêrsimî bi bendaw (beraj) û veşnayîşê birrî (daristan) yeno çinkerdiş.

Tarîxê serewedaritoxan

Wexto ke Seyîd Riza bi embazanê xo yê Wuşenê Findiq Aga, Hesenê Şenik, Alîyê Mîrzalî Hesen Aga, Resik Wuşen û lajê xo Seyîd Wuşenî reyde vejîya maseya dardebîyayîşî, vatbî ‘Ma ewladê Kerbela yî, eyb o, zulm o û cînayet o’ û no vatiş ewro hema zî vîrê şaran de cayê xo paweno. Ewro tarîx reyna xo dibare kerd; çimkî Cizîre de zî Hemserekê Meclîsê Şarî Mehmet Tunçî vera hêrişanê hêzê dewlete de vatbî ‘Ma do vera faşîzmî de sere nêronî’ û bi no hawa vîrê şaran de cayê xo girewt. Bi hezaran kesî ameyî qetilkerdiş û bi hezaran kesî zî surgun bîyî

Nê hedîseyî ver bi hezaran merdimî merdbî û bi deshezaran kesî zî ca û warê xo ra surgun bîybî. Reyna erjê bimbareke ke aydê kulturê elewîtî bîye, ameybî taxrîbkerdiş. Nê heme çarçeweya ‘Planê Şerq Islahatî’ de ameybî kerdiş û nînan ser ra 79 serrî vîyartî. La belê hema zî polîtîkayê dewlete yê derheqê kurdan de nêbedilîyayî. Polîtîkayê ke her tim xo dibare kenî, no rey bajaranê kurdan de bi nameyê ‘Planê Xirabkerdişî’ de erzîyayî dewre û 2016î ra nata bi seyan kesê ke mîyanê înan de cinî û domanî zî estbî, ameyî qetilkerdiş, bajarî ameyî rijnayîş û veşnayîş. Reyna bi deshezaran kesî surgunî reyde rî bi rî mendî.  

 DÎHABER / DERSIM