Bava Fîrîk / Daîmî Dogan

Weşîya Bava Fîrîkî jê weşîya Dêrsimî bîya. Hondê Dêrsimî mazlum û hondê Dêrsimî xovereştox. Sayîro pîl Edîp Cansever şîirê xo, “Pêşgira mi de Vengê Gonan “ de vano: “…însan kuno qilixe cawo ke weşîya xo rameno/ awa o cayî rê, herra o cayî rê/ moseya ke awa ucayî de azne kena/ herra ke vîlike tom dana… Bava Fîrîk yanê Seyfî Fîrîk, ortê hondê zordarîye de ti vanê xoverdayîş no ro. 10 temmuze 2007i de ke şî heqîya xo, peyê xo teyna çêyê xo nêrijîya, ti vanê 98 serrê Dêrsimî kî pîya şî. Ez ke weşîya ey ra bîne xeberdar xo be xo vake; “kemere bîbîyêne ortê ra raqilaşîyêne, hondê serre çitur damîş bîyo.”                                                                                                  

Bava Fîrîk aşîra Dewres Cemalan ra bîyo. Pulur(Vacuxe) de 1909ine de Qeredereşî de ameyo rîyê dîna.(1) Tenê ke bîyo pîl, tenêna perwerdeyo rind bijêro deyin rusnîyo Erzinganî. Jê(sey) hêkatê zobîna Dêrsimîjan, zonê tirkî kî(zî) uca de musawo. Bava Fîrîk na sevet ra dûvazê xo jêdêrî(zafêna) tirkî vatê. (Raa Heqî de  cayê Des û Di Îmaman gundê Safevîyan ra dima bîyê giran. Na semed ra jêdêrî dûvazî tirkî yê) Yanê 98(goreyê tayîne 106 serre) serre ra raver hata na dem, talî û tecelê ma jêde nêvurîyo. Çike o waxt ra hata na waxt zonê ma, çimê tayêne de pere nêkerdo. 

Zonê ma perwerde de ke ca nêdîyo, îtîqat de kî ca nêdîyo. Bava Fîrîk ebe(bi) tirkî  venga Heqî do, hama(labelê) pêro qeydeyan de Raa Heqî ra nêqirfîyo. Sevetê Qanûno Qapankerdîşê Tekke û Zavîyeyan ra o be pîyê xo zaf rey guretîyê binêçimî. Çike ebe na qanûn Raa Heqî(alewîyên) bîya qedexe. Teyna dewlete nê, bêbextî kî jêdîyayîbî. 1926ine de pîyê xo de sono çêyê talîbanê xo ke cem gîredê serva ju(yew) gere oncîya cêrînê bineçim. Eke xoser mendê oncîya kî cem cîa nêverdo. 1933 de Pulur de oncîya cem gîredo û reyna(defêna) gere bîyê. Xêrê rişvetê ju mêrikî oncîa xoser mendê. Hama dewlete ey rehet nêverdana. Gereyê ey nêkerdo deyin, çêyê lacê apê ey sanenê qerqesunan ver. Hama zobîna(yewbîna) ju gereker ey dano pêguretîş. Cevê ey de mektuba Sey Riza vejîna, hama kamî rê, çi sevet ra nustîya nêvato. Na sevet ra xeylê rojan şîyazet(sitam) de mendo. Fermandarê qereqolî ke vurîyo, Bava Fîrîk rê qerarê mefin vejîyo. Hama ey be pîyê xo qerarê mefin qewul nêkerdo û Pulur de mîyan zerê ju mahzen de, ardimê Mahmut Axayî ra weşîya(cuyîya) xo ramita. Hata ke jênosîdê Dêrsimî qedîyê (1941)uca darîyê we. Bava Fîrîk Jênosîdê Dêrsimî ra xeleşîyo, hama royê xo bîyo dirvetin. Na ra tepîya tamirê ey bîyo pepug û sarê Dêrsimî rê wendo.

Dirvetê Bava Fîrîkî derbeya 1980 ra dima reyna bîyê ra. Derbe ra dima pepug, jê cawanê bînan sarê Dersimî rê kî wendo. Ju serre ra dima fermandar Aytekîn Îçmez(Sergordo Bêgos), lacekanê ey cêno. Laceko qiz Behzat, verê birayê Ekberî de dare ra gîradanê, şîyazet kenê û vêsnenê. Ney ra kî nêqedîyo, xebera şîyaya tornî kî ama resa Bava Fîrîkî. Bava Fîrîk, nê hêkatan ra dima reyna(defêna) nêhuyo. Serba şîa gîredayîşê xo, reyna rîyê xo nêterno, hêrdisa xo nêbirna. 1938î de canê xo zaf vêso, hama lacek û torn ra dima piska xo vêsa. Endî zonê xo kî gîredîyo û reyna venga Heqî kî nêdo. Tayê roportajen de ma sirr rê xo rê wayîr nêvejîyayîme, na sevet ra kutîme na hal vatîbî. Na sirr ça bîvînd, helbet cavê(cuwabê) xo kî weşîya ey de nimiteyê. Ey weşîya xo de bêbextên, bêanorên kî dîye. Ey Alî Şêr, Sey Riza û Saan Axayî de alvozên kerdîbî, na sevet ra kilitê koyan çitur vînd bîbî ey kî zanenê. Serranê peyênî hêfê xo jêdêrî rae vîndbîyayî sera bî. Çike o însano kamîl bîbi û zanitene rae ke bîyê vîndî kamîye kî bena vîndî. Na semed ra kam de ke qeseykerdo ci ra vato; “Qiymetinanê xo, tenekedaran medê, bidê sarrafan.” Ma ke 2007i de serba konserê komale, Mikaîl Arslan da ardêne ey vake: “Mi hata ke serba ju dûvaze Bava Fîrîkî ra musade guret, omre mi ra şî.”  Hama ewro fekê her kesî de “efendîyê mi, efendîyê mi, ez qulê to wo, ti sultanê min a…” ke esta, hen zanen ke Mîkaîlî heqe arda hurendî.

Qeseyo peyên ; Bava Fîrik Dêrsim bî, hata ke 10 temmuze 2007i de ju bono rijîyayî de şî heqîya xo feqir bî. Bava Fîrîk jê Dêrsim dirvetin bî. Ewro rêça ey û dirvetê ey ma rê mendê. Tayê vanê ; “lawo mêraso biwerê”, tayê kî vanê; “ê sima sareyê ma ser o.” Ma kamî ra yîme demo ameyox keno eskera. 

(1)Meqaleya Huseyîn Ayrılmazî ra.