“Welatê şêrran o
luyî besenêkenê cikuyê,
Sirr o raştîyê yo aqil ser nêkuno...”
Wayîrê na dîzeyan mêrxaso Qoçgîrî Alîşêr o. Guman(şik) çîn o ke Alîşêr ke namê kerd, gereke Zerîfa kî(zî) name bikerîme. Çike hondê(hende) ke weşîya xo ramita Alîşêrî, Zerîfa rê; ‘hevala mi’, Zerîfa kî Alîşêr rê ;‘ hevalê mi’ vato.
Qoçgîrî; rojawanê Dêrsimî de Zara, Îmranli, Hafîk, Refahîye, Kemax, Dîvrîxî, Kangal û Kuruçay cêno zerê xo. Qoçgîrî, tayê bingêyan de zerê Dêrsimî de sa bîyo. Qomê Qoçgîrî jêde kurd/zaza-alewî bîyê. Alîşêr û Zerîfa kî kurd û alewî bîyê. Alîşêr û Zerîfa hurdemîna Îmranli-Azgêr (Atlica) ra aşîra Hesenan ra mordeme jûbînan(yewbînan) bîyê. Bîyayîşê Alîşêr tam belî nîyo, hema(labele) kitabê Mehmet Bayrakî(Dêrsim-Qoçgîrî) de bîyayîşê Zerîfa, 1882 nusnîyo. Zewezê Alîşêr û Zerîfa ra doman nêbîyê. Înan kî lacê birazayê Alîşêrî, Sabrî gureto leyê xo. Alîşêr wendexane Sewaz de wanito. Katîbêna Mustafa Begî viraşta. Îdarekerdoxê Osmanî, Mustafa Begî 1902 de Sewaz de meymanîye de, ebe(bi) axu kişto. Alîşêr merdena Mustafa Begî ra dima erjîyo ver. Dima(badê) Refahîye de katîbêna Alîşan Begî (lacê Mustafa Begî) viraşta. Alîşêr, tayîne ra gore; fransizkî, îngîlîzkî û ruskî kî museyo. Alîşêr wertê aşîrê Qoçgîrî û Dêrsimî de jê(sey) pird bîyo. Qoçgîrî de ebe Nurî Dêrsimî (azawo rêxistina berz kerdena kurdan) pîya xoseriye ser o gurîyê. Nînan o waxt ra fam kerdo ke Mustafa Kemal, dewlete ke nêro; ne alewîyan rê ne kî kurdan rê ca çîn o. Alîşêr jû(yew) şîîrê xo de M.Kemal ser o vato;
Pasawo çeqer
Eşqiyawan ra dima kuto herb
Vejîyo ser
Anqara de paga xo de nîşto ro
Ebe ma xecelnayîş
Kar dest pêkerdo.
(Munzur Çem, Alîşêr île Zarîfe Xanim, Zazakî.net,1 Payîza Wertêne 2009)
1921îne de Qoçgîrî de zaf têkewtîşê girsî(girdî) virajîyê. Hurdemîna hetî ra zaf însan merdê. Dewlete nîyado ke nîya(wîna) nînan de bas nêbeno, na gêyîm(rey) sîvîlan ser o hêrîş kerdo. Hazaran ra mileto bêguna(doman, kokim, cênîkî) qirrkerdê. Na qirrım de Nurettîno Hêrdisin û Osmano Leng çiqaşê dewê alewî û kirmancî ke vejîye ver, pêro vêsnê. Cênîkî, domanî, kokimî pêro sanitê çekan û sîmseran ver. Xezevtulayêna nîyanene ser o, kes qe(qet) çîyê besenêkerdo bivirazo. Çike ne Hêrdisin ne kî Leng qanûnê herbî, çîyê rê saye nêkerdê. Sefkanê kirmancîye bêçare mendê. Oomo kirmancîye verê tifongan, pîştoyan û bumeyan de zaf xoverdayîşo pîl ardo meydan, hema oncîa kî zefer nêdîyo. Na hal de helvet tayê terso eşîrê kurdan kî esto. Heta(tewr), tayîne leyê na goneweran de ca gureto. Ebe vateyo verênan; “kermê dare, zerê xo der o.” Dewlete 17 hezîrane(amnona verêne) de dormê Alîşan û Heyder Begî çarno. Na tertele de Nurî Dêrsimî û Alîşêr xeleşîyê. Servero xoverdayîşê Qoçgîrî Alîşêr, na xoverdayîş de eşîrê ke îqrarê xo ra texelîyê nînan ser o şîîrê xo de nîya vato:
Qoçgîrî dest pêkerd herb
Vengê xo şî rojakewtenî-rocawanî
Jû ordî leşker ameyî
damîş nêbî verê na da galim de.
Zerrî yeman yeman yeman
Piloşîyo kowan, vore û dumax
Ma rê birusne Şahî Merdan
O wo pêro derdan rê derman.
Eşîra Pulur
Welat guret bandira xo
Pey ra hawar nîyame
Xozat nêkerd qeyret.
…
Ordîyê kurdîstanî
Qeher kerdî kuvîyî
Serba welat mireme
Nêwazeme moxolan.
…
Saye ser o sond wendoxî
Zulfîkarî Murtezayî
Pey ra têl ont
Ma poşt nêdame eşqiyawan.
Zerrî yeman yeman yeman
Piloşîyo kowan, vore û dumax
Ma rê birusne Şahî Merdan
O wo pêro derdan rê derman.
(Dêrsimî Nurî, Tarîxê Kurdîstanî de Dêrsim, Weşanên DAM, Est.2014, p.128)
Alîşêr û Zerîfa xoverdayîşê xo oncîa kî nêqedeno, cavurîyê amê Dêrsimî. Dewlete tol nêvinda, xeylê waxt kutara dima, hema dest nêkutê. Dima pêra(merdîmîye) ra tayîne de xebere rusna ; “Eke taxalet bî, qe çîye nêkeme, ceza bîla nêdame”, vato. Hema înan rawa Dêrsimî gureta. Çike cayê Dêrsimî çimê înan de zaf berz bîyo. Alîşêr û Zerîfa Dêrsim de 16 serrî mendê. Na serran de tol nêvindê. Çike ‘Têserê Sorê Rocakewten(Şark Islah Planı) û Qanûno Tuncelî(Tunceli Kanunu) ra dima miradê dewlete çik o hen zeneme ke rind kuto ra ser. Çike dewlete 1937î ra dima dorme Dêrsimî ke çarno, tertele dest pêkerdo. Alîşêr û Zerîfa na geyîm, serba girêtê (anorê) Dêrsimî herb de cayê xo gureto. Sey Riza û tayê hevalan, waşto ke înan birusnê dewletê teveran, hema ne ey ne kî Zerîfa qewul kerdo.
Alîşêr qomê xo ver hem sefkan, hem rayver, hem heval bîyo, hema hete ra kî hunerkar û sayîr/dengbêj bîyo. Şîîrê xo maxla Teqî(Taki) ra nusnê. Şîîrê xo jêde kurmancî û tirkî nusnitê. Şîîranê xo de derdê kirmancîye û alewîyên ardo ra zon. Tayê şîîrî û beyîtî hata na waxt amê. O ke kişîyo tayê kitabê ey kî kutera dewlete dest. Hata nika se bîyê kes jêde çî nêzaneno. Tayê nusteyî kî Qoçgîrî de çê jû mordemê ey de bîyê, hema ters ra jêde eştê. Goreyê Munzur Çemî; tayê testîqnameyî û nusteyî kî derbaya 1980îne ra dima na mêrik ebe destê xo vêsnê. Alîşêr Dêrsim de zaf domanan rê nuste misnito, wertê eşîran vênito û cengê eşîran qedêno…