Şaredarîyê DBP alternatîf ronenê

DBP Weçîntayisanê Heremî yê 30ê Adar 2014î de eve sîstema Hemserokîn kewt weçîntayisan û 101 serokînê şaredarîyan qezenç kerd. La nika şaredar û hemşaredarê DBP yê pêrokîn sûkan eve zorvajî û zextanê dewlete ra rî bi rî yê. 

Sermîyanê dewlet eve tehdîtanê ‘ma dê kayyûm bierzê, ma dê şaredarîyanê DBP bicerî’ mudaxaleyê îradeyê sarî kenê.  Xo ra verîya nika walitîyan rê fermanê ‘Îdareyanê heremî qewet ra bifişt rê’ rûsnayî bî. Badê na fermanî xêlê hemşaredarê DBP amey tepisten, wezîfe ra amey girewten, ya kî yenê rihnayene. 

Şaredarîya Dersim kî hedefê nî serestisan der a. Dersim jew cayo ke dewlet tewr jêde polîtîkayê asîmîlasyon, dejenerasyon û qirkerdişî dana ramiten o. Şaredarîya sûk ke weçîntayisanê 2004î de kewt destê BDP, Weçîntayisanê Heremî yê 30ê Adar 2014î de kî destê DBP de mend. 

Dersim de DBP %42.4 rey girewt û Mehmet Alî Bûl û Nûrhayat Altûn jê Hemşaredarê sûk amey weçîntayen. La nika kî eve behaneyê kêfî hemşeradarê sûk bin zorvajî der ê. Bin bonê şaredarî de hetê kiltûrî, sosyal, civakî proje û gureyînî yenê ramitene û homet eve nî xîzmetan ra bi sa ya. La rixmê nî hewldayenan şaredarî hedefê dewlet der a. Sebebê nayî ma Hemsaredara Dersim Nûrhayat Altûn ra pers kerd. 

Dûştê şaredarîyanê DBP nêqî û zorvajîyê dewlet bî jêde. Şaredarîya Dersim kî nî zorvajîyan ra bara xo cêna. Şaredarîyê DBP çima hedefê dewlet der ê?

Serestisê dewlet weçîntayisan ra na het ramenê. Zey ke yeno zonayene DBP eve (pê) sîstemê hemserokîn kewt weçîntayisan. No sîstem hetê dewlete ra qebûl nêvînit. Nayî ra serva ke vernîya ci bicîrê her çî kenî. ‘Mewzûatê qanûnî’ û nêqanûnî vejenê vernîya ma.

Sebebo diyîn yê êrisan; şaredarîyê nikayî eve zihnîyetê navendî (corîn) yenê îdarekerdene. Bi fehmkerdisê demokratîk, ekolojîk û azadîwaştîya cenîyan îdarekerdisê şaredarîyanê ma, jê alternatîfê îdareyê corîn ravey sonê. Nê hurdî xetî zey alternatîfê pê vejînê pê ver. Dûrûmê (rewşê) nikayîn de pêro gurenayisê (xebat) ma yê ke ma eve şarî ra pîya ramemê yenê manîkerdene. Her tim eve vatena ‘Mewzûatê qanûnî’ midaxaleyê gureyînê ma kenê, manî benê.

Hîrêyîn kî; hetê ekonomîk de manîkerdisî û tengkerdisî estê. Nifûsa Dersim sênik (kêm) a. Goreyê nifûs Banka ya Sûkanê Navendî ra bare yeno guretene. No to deyndar keno. Seweta ke ma kar nêkerê ‘Mewzûat’î anê vernîya ma û projeyanê ma manî kenê. Nî pêrokîn hewldayenê manîkerdisî rîwalê fehmkerdisê ma yê îdareyê heremî yê demokratîk û ekolojîkî ra wo.Wazenê na xeta ma pûç bikerê.

Nî zext û zorvajîyan pratîk de eve kamcî ray û raybazan ferz kenê, ramenê?

Verikîn hetê sîyasî de manî kenê. Diyîn zerreyê sarî de şaredarîyê ma şîya kenê. Hinî mûsnenê ke ‘se ke şaredarîyê ma kar nêkenê, eve dewlet ra problemê xo estê’. Bi nayî hadreyînê weçîntayisanê vernîya ma kenê.

Şaredarîya Dersim 3 dewr o ke destê ma der a. Wazenê ke şaredarî bikewo destê partîyê ke nejdîyê sîstemî yê. Hadreyînê vernî yê nayî kenê. Nayî ra pêro xîzmet, proje û gûreyînanê ma binî ra kenê şîya. Projeyê ke goreyê hewcedarî û menfeatê şarî yê manî kenê. Zey nimûne; seweta cayê kihoyî ma serpirodayisê xezîne kenê, la her tim ma cewabê nêyînî (negatîf) gênê. Jû projeyê ma yê serevanî yê cenîyan estbi. Serva ke ma no projeyê xo nêvisterê pratîk her çî kerdî. Ca belû bi, ma ebe walitî ra dîyayis virast vate temam. La onca ‘Mewzûat’ vetî vernîya ma.

Eve ‘Mewzûatê qanûnî’ ra wazenê se vazê, çi qest kenê?

Eve qedîyayisê demê çarekerdis ra tepya rîwalê ke îradeyê şaredarîyan bişikînê hemşaredarî yenê hedef gûreten. Nayî kî eve cipersyayisanê îdarî û sîyasî kenê. Mîsal; ma wekîlê na sûkî yê. Ma somê cenaze, somê serweşî, eza, çi îxtiyacê sarî bibo some ewza. La rîwalo ke ma goreyê nî wasten û hewcedarîyanê sarî hereket kerdo, eve homet ra yemê têlewe ma rê cipersyayisî kerdî a. Nika ma îfadeyanê nî cipersyayisan dame.

Derheqê pêrokîn şaredarîyanê DBP de nêqî û êrişê topyekunî estê. Manî kenê, dûştê ci de propagandayê şîya ramenê, wezîfe ra cênê, erzenê zerre. Dersim de kî rewş hin o. Sebebê nayî kî vaten û fermanê sermîyananê corîn yê dewletî yê. Serokwezîr, Reîscûmhûr vanê ‘ma dê kayyûm bierzê, ma dê şaredarîyanê DBP bicerî’ û eve nî vatenan mudaxaleyê îradeyê sarî kenê. Bingeyê mudaxaleyê kayyûmî kenê hadre. Çimê şarî de şaredarî û hemşaredaran wazenê bêîtibar bikerê. Kişta bîn ra cipersyayisê îdarî danê ramitene. Dersim de ma emserr eve 5-6 cipersyayisanê mufetîşan ra rî bi rî mendimî. Mentalîteyê înan de fehmkerdişê şaredarîvanîya AKP esta. La ma zanê ke şaredarîyê partîyanê sîstem malê şarî dizdenê (tirtenê), îxaleyan gênê. Mesela; eweraqê serra 1980î ma ra wazenê. Çîyê do nîyayî çîno. Arşîvkerdisê eweraqan mavêna 5 û 10 serran o. Rîwalo ke çîyeke bikerê sûc nêdî manîkerdisê hina kenê.

Nê zextî çitûr tesîrê personelê sima û sarî kenê?

Rixmo ke şaredarîya ma karê xo yê rocane ca nêverda, zerar nêda sarî, nayî ra midur, memûr û gurekarê ma bi cezayan bêfûnksîyon verdanê. Nika personel û gûrekarê ma wexto ke îmze bierzê jû eweraqî tersenê. Na babedekê muhîm a. Çike besenîkenê (nêşkenê) teber ra pûç bikerê, zerrî ra wazenê bêfûnksîyon bikerê. Ser şaredarîyan de zextê topyekunî estê. Tayî cayan de raşteraşt wezîfe ra cênê. Cayanê zey Dersim de (rîwalê kamîya alewitî) kî polîtîkayanê tenik ramenê. Gûrekaran qutifnenê, hemserokan ra îfade cênê, cipersyayen kenê a û hewl danê poştdayenê şarî bibirnê, bêîtibar bikerê, vanê; ‘nî terorîstî yê’. Hewl danê fehmkerdişê ‘mavêna na şaredarî eve dewlet ra rind nîya, cok ra nêşkena şima rê xîzmetekê rindek bido’ vila bikerê.Verîya coy walitîyan rê fermanê ‘Îdareyanê heremî qewet ra bifişt rê’ rûsnayî. No Dersim de zaf rindek yeno vîniten. Ganî (gerek) sarê ma dûştê nî polîtîkayan de çimrakerde bo.

Zey hemserokê Dersim sima reyna diyîn îfade dayî. Sima eve cipersyayisekê çitûr ra rî bi rî mendî?

Mufetîşê mulkî verîya nika derheqê şaredarîya ma de cipersyayin ramite û jû rapor kerd hadre. Rapor de nîya yeno vaten; ‘Serokê fermî yê nikayî wezîfeyê xo dayo Seroka ke nê fermî ya’. Zewbîn îmza eştişê eweraqan, şaredarî de girewtisê jew ode, niştayişê wesayîta şaredarî û babedanê nîyayî ra heqê cipersyayiş ameyo dayen. Ma hewl da ke vajime “no çîyekê bêqanûnî yo.” Hemserokê şaredarî yê fermî ra vanê “to çima wezîfeyê xo da kesekê bîn”, mi rê kî persê‚ “to çima wezîfeyê kesekê bînî şixulna” kerdî. Ma kî va “ma jûbînî ra wezîfe nêda. No wezîfeyî şarî da ma. Ma eve sîstemê hemserokîn kewtî weçîntayişan. Eke sûc o, çima o çaxî sima mudaxale nîkerdî.” Afîşan de, vilavokan de, hedefanê xo de, ma na sîstem ard zon û sarî kî ma qebûl kerd, reya xo da.

Babeba bîn ya ke ma esas cênê, hemûyî (kamu) de ca girotişê cenîyan, temsîlîya têdûşt û her ca de xo îfadekerdisê ci yo. Sîstema ke ma esas gênê hina ya û dewlete nayî ra hezm nîkena. 

Sebebê tersê sîstemê hemserokîn çik ko? Mesele teyna ‘Mewzûat o, ya kî terse ko bîn esto?

Goreyê înan wexto ke cenî kewnê qedemeyê îdare zihnîyetê serdest yê îyê lerzîyeno. Tersenê ke îye dê îxtidara xo vindî bikerê. Femkerdişê têdûşt û edalet yê cenîyan ra tersenê. Cewherê esasî yê tersî no wo. Hêrişekê dûştê cenîyê ke eve kamîya cewherî xo virazenê yo. Çike hona kî femkerdisê ‘reîs’ esto. Ma rê kî vanê “reîs xanim”. No fehmkerdis ronistîya yo. Mewzûat kî goreyê nayî bîyo. Çîyo ke kemeranê (sî) na mewzûatî ca ra wedarno nîyaden, zonayen û afirnayişê cenîyan o. Tersê înan kî nayî ra wo, cok ra wazenê ma eve mewzûatî bifetisnê. La eve xo kî zanê ke nêşkenê vernîya nayî bicêrê. Ma na babed zey babeda tekoşînî vîneme. Eve îfade û cipersyayisan nêşkenê ma rê peyser gam bidê estis. No wezîfe sarî da ma û encex sar besekeno peyser bicêro.

Dûştê êrişê verra şaredarî, dûştê pêrokîn sûk de perspektîfê sima yê çarekerdis çik o, sima dê nî zextan çitûr tol vejerê?

Qom her çî fahm keno û vîneno. Zey partîyê sîyasî, rêxistinê hometa sivîl û şaredarî ma nê êrişan rind fam keme. Hama lazim o ke sar eve rêxistinbîyayen û poştdayena hona girs cewab bidero û vajero bes o! Çike no durum raşte raşt şarî eleqedar keno. Gune jûbîyayen, poştdayen û tekoşîna xo jedena berz bikerime. No potansîyelê sûkî est o. Herkes zano, Dersim vindeno vindeno, wexto ke wûst ra, kes besenêkeno bivindarno.

Nika qampê goçberan kî rojdem der ê. Badê Gurgum û Koçgîrî nameyê Dersim-Mêzgir kî vereno. Derheqê na babed de hetê fermî tewa resayo sima rê?

Na polîtîka dûştê pêro alewî û waranê ci polîtîkayeke pêroyî ya. Çike alewîyan dûştê sîstem de zey potansîyelê alternatîf vînenê. Wazenê na raçîng xirab bikerê. Nayî ra stratejîya bi ca kerdenê goçberan esas gênê. Gurgum û Koçgîrî de destpa kerdî. Esasî de Dersim hedefê verikîn, sifteyîn o. Dersim bi zonayisa tewr peynî de ternenê. Zey meseleya keşîşê Alman vanê wexto ke peyser de nîyado kes nêmaneno.

Verîya coy nameyê Pêrtag verd ra, nika kî vanê wazenê Mêzgir de qamp rone. Walitî vano durumê niyanen çîn o. Xo ra Dersim eve bendaw, HES, eve qereqol û qaleqolan çinkenê. Bi virastenê qampa nîyanene, operasyonê qirkerdene temam kenê.

Polîtîkayê zaf tenik ramenê 

Zewbîn Dersim de nika kamcî polîtîkayê dewlet yenê ramitene?

Nika polîtîkayê zaf tenik yenê ramitene. Hîrê dekewtisê sûk estê. Waxto ke ma yenê nî dekewtisan ver, vîneme ke Dersim çarnîyayo qaraqol û gûretoxane. Hetê dola Pilêmûrîye, hetê Pilûr kes nêşkeno şiro. Ameyisê Xarpêt ra eve torbeyanê qûmî qaleyî ronayê. Eve wesayîtanê Ranger, Akrep û Kîrpî rayirî ameyê girewten. Tim û tim eve qontrolê kamî û geyrayisî ser welatizan de zext û zorvajî kenê.

Hêdî hêdî zey serranê vernî ambargoyê gida kî kenê. Kesê ke sonê pîknîk vindarnenê bagajê wesayîta ci qontrol kenê û vanê “zad, erzaxê sima jêde yê”. Xêlê cayê heremî ameyê tomet (qedexe) kerdene. Operasyonê eskerî yenê ramitene. Zey cayanê bînî bi komî nî, la jew bi jew cênê bine çiman, tayînan peycoy serbest verdanê. Mesajê ‘çimê ma sima ser der o’ danê. Wesayîtê Ranger’î bîyê meşûr. Çêberê nî wesayîtan kenê a û sûk de fetelînê, qontrolê kamî kenê, tacîz kenê. Ser sarî de polîtîkayê zext û tersnayene estê. Zerrê Dersim nika jê gûretoxane yo. Kewtene, vejîyayene û zerrê sûke bine qontrolî der o. Çar hetan de qûleyê qontrolî estê. Her ca de qamerayî ronîyayê. Çîyekê taybet yê însanan nêverdayî. Heta zerrê çeyî qontrol kenê, durum hina yo.

ULKEM ZEREMYA/FRANKFÛRT